Hillsboro faciəsi: Gecikən üzr, yerini tapmayan ədalət

15 aprel dünya futbolu üçün illər keçsə də, unudulmayan tarixlərdən biridir. Deyilənə görə, zaman hər şeyi unutdurur, ancaq bəzi şeylər var ki, illər keçir, beyin unutmaq gərəkdiyinin vacib olduğunu hər dəfəsində xatırlatsa da, sol tərəfin onun sözünə baxmır; unuda bilmirsən.

26 il öncə bu gün bir futbol matçı kimini oğlundan, kimini atasından, kimini isə sevgilisindən ayrı saldı. Bax o itirən tərəf olan kimlər hələ də unuda bilmirlər.

Bu gün “Hillsboro” faciəsinin 26-cı il dönümüdür.15 apreldə futbol haqqında məqalə yazılacaqsa, o, mütləq “Hillsboro” barədə yazılmalıdı deyə düşünürəm. Hadisənin öncəsi və sonrası haqqında bildiklərimi sizinlə bölüşməyə çalışacağam.

1989-cu il, 15 aprel tarixində İngiltərə Federasiya Kubokunun finalçılarından biri müəyyənləşəcəkdi. “Liverpul” və “Nottingem Forest” həlledici görüşə vəsiqə qazanmaq üçün “Şeffild Uensdey”ə məxsus “Hillsboro” stadionunda münasibətlərinə aydınlıq gətirəcəkdilər. Oyundan öncə “Liverpul” azarkeşlərinin sayca daha çox olmasına baxmayaraq, onlara 14 600, “Nottingem Forest” fanatlarına isə 21 000-ə yaxın bilet ayrılmışdı. İlk sual işarəsini yaradan amillərdən biri bu idi. Çünki izdihamın yaşanacağını və biletsiz “Liverpul” azarkeşlərinin stadiona girmək istəyəcəyini təxmin etmək elə də çətin deyildi.

Mersisayd klubunun fanatlarının “Hillsboro”ya daxil ola bilməsi üçün Leppinqs Leyn küçəsi tərəfdən olan giriş nəzərdə tutulmuşdu. Məhz bu girişdə digərlərinə nisbətdə polis nəzarəti o qədər də ciddi deyildi. Matçın başlamasına təxminən 20 dəqiqə qala “Liverpul” fanatları artıq giriş turniketlərinin önündə idilər, ancaq yaranan izdiham onların stadiona daxil olmasına əngəl törədirdi. Turniketlərin dar olması, biletsiz insanların polislər tərəfindən içəri buraxılmaması və yaranan qarışıqlıq səbəbindən onların geri qayıda bilməməsi vəziyyəti daha da çətinləşdirirdi. Qarşılaşmanın başlamasına qısa müddət qalsa da, “Liverpul” azarkeşlərininin bir qismi hələ də stadiona daxil ola bilməmişdi.

Matçın start fiti səslənəndə isə artıq hamı qaçınılmaz sonluğun fərqinə varmışdı. Kiçik addımları itələmələr əvəzləmişdi. Bu anda izdihamın qarşısını almaq istəyən Devid Dakenfild və Bernard Marrey polislərə “A” qapısını açmaq əmrini verdilər. Ancaq onların bu ideyası əksinə, vəziyyəti daha da kritik həddə çatdırdı. Fanatların bəziləri həmin qapıya doğru hərəkət etməyə başladı, insan sayının həddindən çox olması səbəbindən bir neçə nəfər ayaq altda qalaraq əzildi. Stadiondan gələn səsləri eşidən insanlar tələsirdilər. Arxadakılar ortadakıları, onlar isə ön sırada duranları itələyirdilər. Digər qapının açılması və oraya doğru yönələn fanatları da nəzərə alsaq, artıq nəfəs almaq müşkül məsələyə çevrilmişdi. Nəticədə ən öndə duran fanatlar arxadan gələn təzyiq sayəsində polis qüvvələrini aşaraq stadiona daxil oldular. Arxadan gələn böyük izdiham onları itələdikcə fanatlar da avtomatik olaraq tribunalardakı insanların üzərinə doğru gedirdilər. Tribunadakıların bəziləri artıq qapı arxasındakı hasara sıxılıb əzilmişdilər. Digərləri isə ölümdən qaçmaq üçün hasarı aşıb meydana çıxmağa çalışırdılar. Polis bu anda meydana çıxan qapılardan birini açdı və azarkeşlərdən bəziləri çətinliklə olsa da, canlarını qurtara bildilər. İnsanların meydana daxil olduğunu görən hakim 6-cı dəqiqədə qarşılaşmanı dayandırdı. Bir az keçdikdən sonra gərginliyə dözməyən hasar aşdı və dünya futbol tarixinin bəlkə də ən böyük faciəsi reallaşdı: 94 ölü, 766 yaralı. Xəstəxanaya aparılan insanlardan biri 4 gün sonra keçindi, hadisədən sonra komaya girən və 4 il aparatların köməkliyi ilə həyatda qalan bir digər “Liverpul”lu fanat isə 1993-cü ildə dünyasını dəyişdi, beləliklə, ölənlərin sayı 96-a çatdı. Onların arasında hadisə baş verərkən cəmi 10 yaşı olan, “Liverpul”un kapitanı Stiven Cerrardın xalası oğlu Con-Pol Gilhuli də var idi. Stivini “qırmızılar”a bağlayan ən böyük qüvvə də o idi. Gilhuli “Hillsboro”da vəfat edən ən azyaşlı azarkeş idi. “Con-Pol üçün oynayıram” – deyirdi Cerrard. Hər dəfə “Enfild”ə ayaq basanda onu görürdü, qol vurduqdan sonra ona doğru qaçdığını xəyal edirdi. Con-Polun valideynlərinin SC “Liverpul”da debüt etdikdən sonra işlətdikləri ifadə onun yaddaşına əbədi həkk olunmuşdu: “Con-Pol səninlə fəxr edərdi”.

Faciədən cəmi 4 gün sonra – 19 apreldə “The Sun” qəzeti “The Truth” başlıqlı xəbərlə ölkəni bir-birinə vurdu. Xəbəri hazırlayan Kelvin MakKenziyə görə, hadisənin ən böyük səbəkarı “Liverpul” fanatları imiş və hətta o, irəli gedərək azarkeşlərin içkili olması səbəbindən məlum faciənin baş verdiyini iddia edirdi. “The Truth” düz 23 il öz aktuallığını qoruyacaqdı. Əslində, heç xəbər də deməzdim, bu, şərəfsizlikdən başqa bir şey deyildi. Özünüz təsəvvür edin, yalan bir məlumata görə 23 il “Liverpul” fanatları bu hadisənin əsas günahkarı qismində çıxış etdilər. Hökumət isə faktları açmaqdan qaçırdı və əslində, Böyük Britaniyaya da “The Sun”ın ortaya atdığı iddia sərf edirdi. Onlar “Liverpul”luların CV-sinin faciəni törədəcək qədər pis olduğundan əmin idilər.”Eyzel”i elə hey bəhanə edirdilər.

Hadisədən 4 ay sonra  – 1989-cu ilin avqustunda araşdırmalar başlandı və “Hillsboro” işi Piter Teylora həvalə olundu. Teylor 1990-cu ilin yanvarında hesabatı hazırladı. Onun araşdırmalarına görə, faciəyə polislərin öz işini düzgün yerinə yetirməməsi səbəb olmuşdu. Hesabata əsasən, turniketi olmayan qapıların açılması, içəri daxil olan azarkeşlərin boş tribunalara yönləndirilməməsi və polisin laqeydliyi ağır nəticələri ortaya çıxarıb. Hesabatın ikinci hissəsi isə bir də belə hadisələrin baş verməməsi üçün meydanla tribunalar arasında olan hasarların ləğv olunmasını təklif edirdi. Ancaq raporta baxmayaraq, hökumət polisi günahlandırmamaq üçün bu səfər dəlil çatışmazlığı bəhanəsini ortaya atdı.

Faciənin baş verdiyi 1989-cu ildən bəri mübarizələrini davam etdirən mərhumların yaxınları 2012-ci ildə qismən də olsa haqlı olduqlarını sübuta yetirdilər. Britaniya Höküməti hadisənin bütün həqiqətlərini ortaya qoymaq üçün Müstəqil Hillsboro Paneli yaratdı. Əslində, bu barədə ideya ilk dəfə Hlllsboro Ailələrinə Dəstək Qrupu tərəfindən irəli sürlümüşdü. Hadisələrin 20-ci il dönümü ərəfəsində Mədəniyyət Katibi Endi Bernem və rəsmilərdən Maria İql “Home Office”ə sənədlərin ictimailəşdirilməsi ilə bağlı müraciət ünvanladılar. Həmin ilin dekabrında panelin yaradılmasına icazə verildi.

Hesabat 2012-ci ilin 12 sentyabrında açıqlandı və gec də olsa həqiqət qismən öz yerini tapdı. Baş nazir Devid Kemeron faciənin baş verməsində səbəkar qismində göstərilən “Liverpul” fanatlarının əslində, günahsız olduğunu bildirərək, onlardan üzr istədi. O, dövlətin borcu olan insanları qorumaq vəzifəsini lazımınca yerinə yetirmədiyini və bunun utandırıcı olduğunu etiraf etdi.

Hesabat nəticəsində 96 nəfərdən 41-nin sağ qalmaq şansının olduğu, ancaq polis və stadiondakı həkimlərin laqeydliyi nəticəsində insanların həyatlarını itirdiyi məlum oldu. Panel üzvlərindən Bill Kirkapın dediyinə görə, hadisədən sonra 28 nəfərin qanaxmasının dayandırılmaması, 16 nəfərin isə ürəyinin döyünməsinə baxmayaraq, həkimlərin laqeyd yanaşması onların ölümünə səbəb olmuşdu.

450 000 səhifə materialdan ibarət olan hesabat rəsmən açıqlandıqdan sonra məlum xəbəri hazırlayan Devid MakKenzi “Liverpul” azarkeşləri və ölənlərin ailələrindən üzr istədi. “The Sun” isə kiçik bir yazı ilə əsl həqiqətlərin ortaya çıxdığını oxuyucularına çatdırdı. Təəssüf ki, bu dəfə xəbər 23 il öncəki kimi manşetdə deyildi. Belə görünür ki, nəşrin sahibi Rupert Mördokun vicdanı hələ də sızlamayıb. MakKenzi və onun sayəsində “The Sun” bu gün  “Liverpul”lular üçün tualet kağızından başqa bir şey deyil.

Faciənin əsas günahkarı olan polislərin hələ də cəzalandırılmaması ədalət yerini tapdı deməyə əsas vermir. Ancaq hesabatın ardından “Hillsboro”da həyatını itirən 96 nəfərinin qanının az da olsa yerdə qalmadığına ümid etməkdən başqa əlimizdən heç nə gəlmir.

John Alfred Anderson (62)
Colin Mark Ashcroft (19)
James Gary Aspinall (18)
Kester Roger Marcus Ball (16)
Gerard Bernard Patrick Baron (67)
Simon Bell (17)
Barry Sidney Bennett (26)
David John Benson (22)
David William Birtle (22)
Tony Bland (22)
Paul David Brady (21)
Andrew Mark Brookes (26)
Carl Brown (18)
David Steven Brown (25)
Henry Thomas Burke (47)
Peter Andrew Burkett (24)
Paul William Carlile (19)
Raymond Thomas Chapman (50)
Gary Christopher Church (19)
Joseph Clark (29)
Paul Clark (18)
Gary Collins (22)
Stephen Paul Copoc (20)
Tracey Elizabeth Cox (23)
James Philip Delaney (19)
Christopher Barry Devonside (18)
Christopher Edwards (29)
Vincent Michael Fitzsimmons (34)
Thomas Steven Fox (21)
Jon-Paul Gilhooley (10)
Barry Glover (27)
Ian Thomas Glover (20)
Derrick George Godwin (24)
Roy Harry Hamilton (34)
Philip Hammond (14)
Eric Hankin (33)
Gary Harrison (27)
Stephen Francis Harrison (31)
Peter Andrew Harrison (15)
David Hawley (39)
James Robert Hennessy (29)
Paul Anthony Hewitson (26)
Carl Darren Hewitt (17)
Nicholas Michael Hewitt (16)
Sarah Louise Hicks (19)
Victoria Jane Hicks (15)
Gordon Rodney Horn (20)
Arthur Horrocks (41)
Thomas Howard (39)
Thomas Anthony Howard (14)
Eric George Hughes (42)
Alan Johnston (29)
Christine Anne Jones (27)
Gary Philip Jones (18)
Richard Jones (25)
Nicholas Peter Joynes (27)
Anthony Peter Kelly (29)
Michael David Kelly (38)
Carl David Lewis (18)
David William Mather (19)
Brian Christopher Mathews (38)
Francis Joseph McAllister (27)
John McBrien (18)
Marion Hazel McCabe (21)
Joseph Daniel McCarthy (21)
Peter McDonnell (21)
Alan McGlone (28)
Keith McGrath (17)
Paul Brian Murray (14)
Lee Nicol (14)
Stephen Francis O’Neill (17)
Jonathon Owens (18)
William Roy Pemberton (23)
Carl William Rimmer (21)
David George Rimmer (38)
Graham John Roberts (24)
Steven Joseph Robinson (17)
Henry Charles Rogers (17)
Colin Andrew Hugh William Sefton (23)
Inger Shah (38)
Paula Ann Smith (26)
Adam Edward Spearritt (14)
Philip John Steele (15)
David Leonard Thomas (23)
Patrik John Thompson (35)
Peter Reuben Thompson (30)
Stuart Paul William Thompson (17)
Peter Francis Tootle (21)
Christopher James Traynor (26)
Martin Kevin Traynor (16)
Kevin Tyrrell (15)
Colin Wafer (19)
Ian David Whelan (19)
Martin Kenneth Wild (29)
Kevin Daniel Williams (15)
Graham John Wright (17)

YOU WILL NEVER WALK ALONE